Tytuł: Pokój w Wieży (Sala pod Zodiakiem)
Rodzaj obiektu: wnętrza
Słowa kluczowe: Łańcut; Potocki; I piętro; Zamek; wnętrza
Czas powstania: lata1629 – 1642; XVIII w. i XIX/XX w. oraz lata1980-1981 – częściowa zmiana wystroju..
Architekci: Maciej Trapola i Krzysztof Mieroszewski (XVII w.); Amand Luis Bauqué i Albert Pio (XIX/XX w).
Artyści: sztukaterie XVII w. – Giovanni Battista Falconi; obrazy olejne XVII w. – nieustalony artysta włoskiego (weneckiego?) pochodzenia (T. Dolabella?, krąg Tintoretta lub Veronese?); malowidła ścienne z XVIII w. – przemalowane w latach 1980-1981 (Renata Niemirska - Pisarek).
Pokój na piętrze w wieży północno – zachodniej, zwany obecnie Salą Pod Zodiakiem, jest pomieszczeniem przejściowym miedzy Salonem Narożnym oficyną biblioteczną. Podczas budowy zamku za Stanisława Lubomirskiego w latach1629 – 1642 wnętrze otrzymało ośmioboczny kształt i zostało przykryte sklepieniem kopulastym.
Na sklepieniu zachowała się pierwotna dekoracja z XVII w., od której pomieszczenie nazwano po drugiej wojnie światowej Salą pod Zodiakiem. Są to plastyczne stiuki, które wykonał włoski sztukator Giovanni Battista Falconi. Kompozycję złożoną z ośmiu trójkątnych pól o ściętych wierzchołkach, spina w szczycie rozeta obramowana ośmiobokiem. Na jego obrzeżu, nad każdym z trójkątów umieszczono po cztery główki puttów i kaboszony, a między polami – kiście owoców wiązane szarfami. Trójkątne pola w sztukatorskim obramowaniu, wypełniają naprzemiennie cztery kompozycje o motywie stylizowanego akantu oraz cztery malarskie, obramowane kartuszami z ornamentem chrząstkowo – małżowinowym i zwijanym, z główką putta u podstawy i maszkaronem u nasady. Na czterech trójkątnych, malowanych olejno na płótnie obrazach zgrupowano alegoryczne przedstawienia pór roku prezentowane przez znaki zodiaku, umieszczone zgodnie ze stronami świata. Malowidła, wykonane przez nie ustalonego, prawdopodobnie włoskiego (weneckiego?) artystę prezentują: od wschodu – wiosnę pod znakami Byka i Bliźniąt (putta) bawiących się z Baranem; od południa – lato pod znakami Panny wspartej na Lwie i trzymającej nad głową Raka; od zachodu – jesień pod znakami Wagi, Skorpiona i uzbrojonego w łuk Strzelca; od północy – zimę pod znakami Koziorożca, Ryb i Wodnika jako starca wylewającego wodę.
Na planie zamku z lat 80 XVIII w. pomieszczenie opisane jako „Büffet” spełniało rolę pokoju kredensowego, przylegającego do narożnej jadalni „Chambre à Manger” (późniejszy Salon Narożny). Pokój w wieży posiadał drzwi, cztery okna, po jednym w każdej ścianie, w grubości muru północno - zachodniego naroża mieściła się kręcona klatka schodowa.
W XIX w. pokój w wieży pod nazwą „Gabinet w Baszcie” traktowano najwyraźniej jako pomieszczenie służebne przy bibliotece. Elżbieta z Radziwiłłów Potocka zapamiętała pod koniec XIX w. „salonik okrągły w wieży koło rogowego salonu”, w którym nie było nic oprócz bogato zdobionego starego sufitu i biurka bibliotekarza Gorczyńskiego.
Za czasów Romana i Elżbiety Potockich, w trakcie przebudowy zamku na przełomie XIX/XX w. projektowanej przez Amanda Luisa Bauqué i Albert Pio, ściany pokoju obudowano jasną kremowo - białą boazerią wypełnioną złocisto - zielonkawą tkaniną. W miejscu okna wschodniego wprowadzono szafę wnękową z przeszkleniem w drzwiach, służącą za gablotę ekspozycyjną dla dzieł sztuki i rzemiosła artystycznego. Nad gablotą i drzwiami wejściowymi dodano ornamenty regencyjne. Całość uzupełniał istniejący do dziś kominek z czerwonego i białego żyłkowanego marmuru w północno – wschodnim narożu pomieszczenia.
W latach 1980 – 1981 zdemontowano boazerię odsłaniając ściany pokryte iluzjonistycznymi malowidłami „en grisaille” z XVIII w. Malowidła gruntownie przemalowano: sceny z puttami pijącymi wino przy koszach wypełnionych owocami i kwiatami w górnej części ścian; supraporta z girlandami owoców nad drzwiami północnymi; imitacja drzwi malowanych na ścianach północno i południowo - zachodniej; lizeny w narożach wypełnione ornamentem wolutowo-palmetowym w układzie kandelabrowym, w ościeżach z przeplatającymi się gałązkami lauru.
Podstawowa bibliografia:
• Kossakowska – Szanajca Zofia, Majewska – Maszkowska Bożena, Zamek w Łańcucie, Warszawa 1964.
• Omilanowska Małgorzata, Jakub Sito, Łańcut i okolice, [w]: Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1994.
• Potocka Elżbieta, Łańcut - wspomnienia od roku 1885 do roku 1915, [Pamiętnik, maszynopis w zbiorach Muzeum-Zamek w Łańcucie].
• Piotrowski Józef, Zamek w Łańcucie, Lwów 1933.
Opracowanie:
Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967
Faustyna Bożętka
Nota popularyzatorska:
Nazwy historyczne: „Büffet” (ok. 1780 r.); „Gabinet Rogowy pod Wieżą”; „Gabinet w Baszcie II (XIX w.): „Salonik okrągły w wieży” (k. XIX w.); „Pokój w Wieży” (1933 r.)
Nazwy inne: Sala Pod Zodiakiem.
Czas powstania: lata1629 – 1642; XVIII w. i XIX/XX w. oraz lata1980-1981 – częściowa zmiana wystroju..
Architekci: Maciej Trapola i Krzysztof Mieroszewski (XVII w.); Amand Luis Bauqué i Albert Pio (XIX/XX w).
Artyści: sztukaterie XVII w. – Giovanni Battista Falconi; obrazy olejne XVII w. – nieustalony artysta włoskiego (weneckiego?) pochodzenia (T. Dolabella?, krąg Tintoretta lub Veronese?); malowidła ścienne z XVIII w. – przemalowane w latach 1980-1981 (Renata Niemirska - Pisarek).
Pokój na piętrze w wieży północno – zachodniej, zwany obecnie Salą Pod Zodiakiem, jest pomieszczeniem przejściowym miedzy Salonem Narożnym oficyną biblioteczną. Podczas budowy zamku za Stanisława Lubomirskiego w latach1629 – 1642 wnętrze otrzymało ośmioboczny kształt i zostało przykryte sklepieniem kopulastym.
Na sklepieniu zachowała się pierwotna dekoracja z XVII w., od której pomieszczenie nazwano po drugiej wojnie światowej Salą pod Zodiakiem. Są to plastyczne stiuki, które wykonał włoski sztukator Giovanni Battista Falconi. Kompozycję złożoną z ośmiu trójkątnych pól o ściętych wierzchołkach, spina w szczycie rozeta obramowana ośmiobokiem. Na jego obrzeżu, nad każdym z trójkątów umieszczono po cztery główki puttów i kaboszony, a między polami – kiście owoców wiązane szarfami. Trójkątne pola w sztukatorskim obramowaniu, wypełniają naprzemiennie cztery kompozycje o motywie stylizowanego akantu oraz cztery malarskie, obramowane kartuszami z ornamentem chrząstkowo – małżowinowym i zwijanym, z główką putta u podstawy i maszkaronem u nasady. Na czterech trójkątnych, malowanych olejno na płótnie obrazach zgrupowano alegoryczne przedstawienia pór roku prezentowane przez znaki zodiaku, umieszczone zgodnie ze stronami świata. Malowidła, wykonane przez nie ustalonego, prawdopodobnie włoskiego (weneckiego?) artystę prezentują: od wschodu – wiosnę pod znakami Byka i Bliźniąt (putta) bawiących się z Baranem; od południa – lato pod znakami Panny wspartej na Lwie i trzymającej nad głową Raka; od zachodu – jesień pod znakami Wagi, Skorpiona i uzbrojonego w łuk Strzelca; od północy – zimę pod znakami Koziorożca, Ryb i Wodnika jako starca wylewającego wodę.
Na planie zamku z lat 80 XVIII w. pomieszczenie opisane jako „Büffet” spełniało rolę pokoju kredensowego, przylegającego do narożnej jadalni „Chambre à Manger” (późniejszy Salon Narożny). Pokój w wieży posiadał drzwi, cztery okna, po jednym w każdej ścianie, w grubości muru północno - zachodniego naroża mieściła się kręcona klatka schodowa.
W XIX w. pokój w wieży pod nazwą „Gabinet w Baszcie” traktowano najwyraźniej jako pomieszczenie służebne przy bibliotece. Elżbieta z Radziwiłłów Potocka zapamiętała pod koniec XIX w. „salonik okrągły w wieży koło rogowego salonu”, w którym nie było nic oprócz bogato zdobionego starego sufitu i biurka bibliotekarza Gorczyńskiego.
Za czasów Romana i Elżbiety Potockich, w trakcie przebudowy zamku na przełomie XIX/XX w. projektowanej przez Amanda Luisa Bauqué i Albert Pio, ściany pokoju obudowano jasną kremowo - białą boazerią wypełnioną złocisto - zielonkawą tkaniną. W miejscu okna wschodniego wprowadzono szafę wnękową z przeszkleniem w drzwiach, służącą za gablotę ekspozycyjną dla dzieł sztuki i rzemiosła artystycznego. Nad gablotą i drzwiami wejściowymi dodano ornamenty regencyjne. Całość uzupełniał istniejący do dziś kominek z czerwonego i białego żyłkowanego marmuru w północno – wschodnim narożu pomieszczenia.
W latach 1980 – 1981 zdemontowano boazerię odsłaniając ściany pokryte iluzjonistycznymi malowidłami „en grisaille” z XVIII w. Malowidła gruntownie przemalowano: sceny z puttami pijącymi wino przy koszach wypełnionych owocami i kwiatami w górnej części ścian; supraporta z girlandami owoców nad drzwiami północnymi; imitacja drzwi malowanych na ścianach północno i południowo - zachodniej; lizeny w narożach wypełnione ornamentem wolutowo-palmetowym w układzie kandelabrowym, w ościeżach z przeplatającymi się gałązkami lauru.
Podstawowa bibliografia:
• Kossakowska – Szanajca Zofia, Majewska – Maszkowska Bożena, Zamek w Łańcucie, Warszawa 1964.
• Omilanowska Małgorzata, Jakub Sito, Łańcut i okolice, [w]: Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1994.
• Potocka Elżbieta, Łańcut - wspomnienia od roku 1885 do roku 1915, [Pamiętnik, maszynopis w zbiorach Muzeum-Zamek w Łańcucie].
• Piotrowski Józef, Zamek w Łańcucie, Lwów 1933.
Opracowanie:
Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967
Faustyna Bożętka
