Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie we współpracy z Muzeum-Zamek w Łańcucie oraz Towarzystwem Przyjaciół Nauk im. Kazimierza Marii Osińskiego w Przemyślu zaprasza na ogólnopolską konferencją naukową pt. „Arystokracja i ziemiaństwo w II Rzeczypospolitej oraz wobec wyzwań II wojny światowej”.

Konferencja odbędzie się w dniach 10-11 października 2024 r. w Muzeum-Zamek w Łańcucie. To idealna lokalizacja do rozważania tematu przewodniego sesji. W dwudziestoleciu międzywojennym Łańcut był bowiem miejscem licznych spotkań, zjazdów i inicjatyw, podczas których rezydencja Potockich była przedstawiana przez władze jako jedna z wizytówek niepodległej Polski. Koronowane głowy, politycy, uczeni i dziennikarze z zagranicy byli w pałacu oficjalnymi gośćmi rządu polskiego.

Wydarzenie jest kontynuacją konferencji naukowej pt. „Arystokracja i ziemiaństwo wobec odzyskania niepodległości i budowy zrębów II Rzeczypospolitej (do 1921 r.)”, która odbyła się we wrześniu 2021 r. również w salach łańcuckiego zamku.

Wielokrotnie w literaturze podkreśla się wiodącą rolę inteligencji w tworzeniu podstaw prawnych, realiów gospodarczych, w administracji i kulturze oraz kreowaniu społeczeństwa obywatelskiego II Rzeczypospolitej. Bez niej trudno byłoby zrozumieć szansę przetrwania dla narodu polskiego w czasie dziejowej katastrofy, jaką były lata 1939–1945. Niemniej jednak rola innych warstw społecznych, w tym zwłaszcza arystokracji i ziemiaństwa – posiadających odpowiednie zaplecze ekonomiczne, międzynarodowe kontakty oraz tradycje kreowania i kształtowania życia publicznego zarówno w Rzeczpospolitej Obojga Narodów, jak i w państwach zaborczych, była niebagatelna. Tym bardziej, że grono polskiej inteligencji tworzyły także osoby wywodzące się z arystokracji i ziemiaństwa wnosząc w szeregi tej nowej warstwy społecznej umiłowanie wiedzy i kult nauki traktowanej także w sposób utylitarny.Wśród problemów badawczych, które chcielibyśmy poruszyć podczas konferencji wymienić można następujące zagadnienia:

- rola arystokracji i ziemiaństwa w kształtowaniu tożsamości polskiego społeczeństwa w latach 1918 –1939

- udział przedstawicieli arystokracji i ziemiaństwa w polityce, dyplomacji i administracji II RP

- zaangażowanie w działalność gospodarczą, kulturalną i społeczną

- przykłady rozmaitego funkcjonowania w badanym czasie: poczucie misji i chęci przydatności wobec społeczeństwa, kosmopolityzm i poczucie przynależności do europejskiej rodziny arystokratycznej, używanie życia czy wręcz marnotrawienie kapitału społeczno-gospodarczego

- arystokraci i ziemianie wobec polskiego czynu zbrojnego podczas II wojny światowej

- arystokracja i ziemianie w Wojsku Polskim oraz w polskich formacjach wojskowych na frontach
II wojny światowej

- kolaboracja arystokratów i ziemian z władzami niemieckimi i sowieckimi w czasie II wojny światowej

Podczas konferencji podejmiemy – w miarę możliwości – próbę odpowiedzi na pytanie, na ile w dotychczasowej historiografii udział arystokracji i ziemiaństwa w kreowaniu szeroko pojętego życia publicznego w okresie II Rzeczypospolitej, ale także II wojny światowej był wystarczająco przedstawiany. W jakim stopniu działalność i postawa tego środowiska przyczyniła się do zachowania i różnego rozumienia polskości po odbudowie niepodległego państwa polskiego, a także w czasie zagrożenia bytu państwa i narodu, jakimi były lata 1939–1945. Inną kwestią pozostaje odpowiedź na pytanie, czy w warunkach prawa, które zrównywało wszystkich obywateli państwa, zniesione tytuły szlacheckie faktycznie nie miały znaczenia w relacjach władzy i kreowania polityki szczebla centralnego i lokalnego.

PROGRAM KONFERENCJI:

10 października 2024, Wielka Jadalnia w Muzeum-Zamek w Łańcucie

– godz. 9:00 – Otwarcie konferencji

PANEL 1. U progu niepodległości

9:40 prof. dr hab. Piotr Franaszek (Uniwersytet Jagielloński), „Ziemianie w obronie Kresów. Z pamiętnika por. Ludwika Mycielskiego hr. Dołęga, oficera 8 Pułku Ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego”
10:00 dr Wiktor Węglewicz (badacz niezależny), „Nowe życie po katastrofie rewolucji –Kieniewiczowie w II RP

PANEL 2. W polityce II RP

10:25 dr hab. Tomasz Łaszkiewicz, prof. IH PAN (Polska Akademia Nauk), „Środowisko ziemian pomorskich wobec wyzwańpolitycznych dwudziestolecia międzywojennego”
10:45 Patryk Sajnóg (Uniwersytet Jagielloński), „Arystokracja i ziemiaństwo w parlamencie II Rzeczypospolitej (1930-1939)”
11:05 dr hab. Mariusz Krzysztofiński (IPN Rzeszów), „Renegaci? Osoby o szlacheckich korzeniachw szeregach ugrupowań komunistycznych II RP”
11:25 dr Witold Czartoryski (Fundacja Pełkińska XX Czartoryskichim. Konstantego J. M. Czartoryskiego), „Witold Leon Czartoryski z Pełkiń. Polityk i gospodarz”
– 11:45 – Przerwa kawowa

PANEL 3. W dyplomacji II RP

12:00 dr Marcin K. Schirmer (Polska Akademia Nauk, Polskie Towarzystwo Ziemiańskie), „Wkład ziemiaństwa w kształtowanie siępolskiej dyplomacji po odzyskaniu niepodległości”
12:20 dr hab. Tomasz Pudłocki prof. UJ (Uniwersytet Jagielloński), „Największa demokracja a błękitna krew z młodejrepubliki. Polscy dyplomaci-ziemianie w USAw latach 1918-1939”
12:40 dr hab. Beata Topij-Stempińska prof. UIK (Uniwersytet Ignatianum w Krakowie), „Chyrowiacy w dyplomacji i administracji RP. Szkic do portretu zbiorowego absolwentów z rodzin ziemiańskich”
13:00 dr Paulina Byzdra-Kusz (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II), „Ziemianin w meandrach politykiDrugiej Rzeczypospolitej.Kariera dyplomatyczna hr. Stanisława Łosia”
13:20 dr Bianca Sadowska (Uniwersytet Gdański), „Wacław Lednicki w służbie dyplomatycznej II Rzeczypospolitej. Epizod z życia uczonego”
– 13:40 – Przerwa

PANEL 4. Pomiędzy religią i społeczeństwem, cz. 1

15:30 ks. prof. dr hab. Józef Marecki (Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, IPN Warszawa), „Kard. Adam S. Sapiehy rola w kształtowaniu tożsamości narodowej Polaków”
15:50 Ivanna Matkovska (Lwowska Narodowa Akademia Sztuk Pięknych), Metropolita Andrzej hr. Szeptycki jako mecenas sztuki, promotor sztuki i edukacji społeczeństwa w okresie międzywojennym
16:10 dr Jacek Żurek (Wojskowy Instytut Wydawniczy), Arcybiskup Andrzej Szeptycki i sprawa ukraińska w oczach księdza Włodzimierza Cieńskiego
– 16:30 – Dyskusja

10 października 2024, Gabinet Ordynata w Muzeum-Zamek w Łańcucie

PANEL 5. Na rzecz społeczeństwa i gospodarki II RP cz. 1

12:00 dr Tomasz Osiński (Lotnicza Akademia Wojskowa w Dęblinie, IPN Lublin), Założyciele, prezesi, sportowcy, dowódcy. Role arystokracji i ziemiaństwa w historii polskiego lotnictwa lat 1918-1945
12:20 dr Andrzej Małysa (Muzeum Niepodległości w Myślenicach), Książę Kazimierz Lubomirski – organizator polskiego sportu
12:40 dr Żaneta Niedbała (Towarzystwo Przyjaciół Nauk im. K. M. Osińskiego w Przemyślu), Życie i działalność książąt Sapiehów z linii kodeńskiej w II RP na podstawie zbiorów Archiwum Muzeum Polskiego w Rapperswilu

PANEL 6. Na rzecz społeczeństwa i gospodarki II RP cz. 2

13:05 dr hab. Anna Królikowska prof. UIK (Uniwersytet Ignatianum w Krakowie), Adam hrabia Stadnicki – ostatni ziemianin Sądecczyzny w służbie Ojczyzny i społeczeństwa
13:25 dr Agata Wołkowska-Wolska (Fundacja im. Zofii i Jana Włodków), Działania prof. Jana Włodka na rzecz podniesienia kultury rolnej gospodarstw górskich
13:45 Janusz Grechuta (Liceum Ogólnokształcące im. T. Kościuszki w Lubaczowie), Hugo von Wattmann – baron z Rudy Różanieckiej
– 14:05 – Przerwa

PANEL 7. Pomiędzy religią i społeczeństwem, cz. 2

15:35 dr hab. Sylwia Galij-Skarbińska, prof. UMK (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), W służbie Bogu i Ojczyźnie. Aniela hrabina Potulicka – filantropka i wizjonerka
15:55 ks. bp dr Tomasz Dariusz Mames (Uniwersytet w Strasburgu), Arystokracja i ziemiaństwo zwierciadłem mariawityzmu okresu międzywojnia
16:15 dr Michał Damazyn (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), Arystokratki i ziemianki w Zgromadzeniu Sióstr od Aniołów
– 16:35 – Dyskusja

11 października 2024, Wielka Jadalnia w Muzeum-Zamek w Łańcucie

PANEL 8. Działalność konspiracyjna i zbrojna w czasie II wojny światowej

9:00 dr Marcin Chorązki (IPN Kraków, Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej), „Tarcza”-„Uprawa”-„Opieka”: między pamięcią świadków a rzeczywistymi możliwościami ziemiańskiej konspiracji
9:20 prof. dr hab. Grzegorz Ostasz (Politechnika Rzeszowska), Obywatele ziemscy w historii Rzeszowskiego Podokręgu AK
9:40 dr hab. Tadeusz Kopyś (Uniwersytet Jagielloński )Współpraca Wandy Pomianowskiej z partyzanckimi ugrupowaniamiw rejonie Gór Świętokrzyskich

PANEL 9. Wobec katastrofy dziejowej cz. 1

10:05 dr Maciej Wojtacki (Akademia Sztuki Wojennej w Warszawie), Polski konserwatyzm wobec wybuchu II wojny światowej i uchodźczych doświadczeń (Adolf Bocheński, Stanisław Mackiewicz,Ksawery Pruszyński). Analiza doktrynalna
10:25 prof. dr hab. Wojciech Polak (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), Wojenne dzieje Olgi Chreptowiczowej-Butieniewej – rosyjskiej arystokratki, polskiej obywatelki, sanitariuszki armii Władysława Andersa
10:45 dr hab. Tadeusz Zych prof. URz (Uniwersytet Rzeszowski), Kobiety spod znaku Leliwy w czasie II wojny światowej
11:05 dr hab. Krzysztof Kaczmarski (IPN Rzeszów) Wojenne losy Marii ze Zdziechowskich i Jana Sapiehów
– 11:25 – Przerwa kawowa

PANEL 10. Wobec katastrofy dziejowej cz. 2

11:45 Krystyna Czartoryska (Fundacja Pełkińska XX Czartoryskichim. Konstantego J. M. Czartoryskiego), Rodzina Czartoryskich z Pełkiń wobec przemian dziejowych 1939-1945
12:05 Teresa Bagińska-Żurawska (Muzeum-Zamek w Łańcucie), Janina Ledóchowska (1888-1970) – arystokratka pracująca, nieugięta wobec władzy bolszewickiej we Lwowie (w świetle niepublikowanychdokumentów i korespondencji)
12:25 dr Karolina Grodziska (Biblioteka Naukowa PAU i PAN w Krakowie), Byłyśmy jednymi z wielu bezimiennych żołnierzy Polski Podziemnej”. Wojenne wspomnieniaAnny i Janiny Jałbrzykowskich z Ujazdu
12:45 Jan Sasor (Muzeum Śląskie w Katowicach), W tych czasach u nas nie było zwyczaju pytać, „kto kim jest”. Niemiecka pacyfikacja dworuw Żerosławicach w grudniu 1944 roku

– 13:05 – Dyskusja

11 października 2024, Gabinet Ordynata w Muzeum-Zamek w Łańcucie

PANEL 11. Wokół dworu i rodziny cz. 1

9:00 dr hab. Grażyna Stojak, prof. URz (Uniwersytet Rzeszowski), Mycielscy z Nienadowej – ostatni właściciele założenia dworsko-folwarcznego
9:20 Henryk Dumin (Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze), Ostatnia narolska hrabina. O Jadwidze Korytowskiej w świetle relacji mieszkańców Narola i okolicznych wsi
9:40 lek. wet. Eliza Anna Niemczycka (Uniwersytet Jagielloński), Życie dworu i wsi Hucisko Jawornickie – dwie perspektywy
10:00 Michał Wójcik (Polskie Towarzystwo Ludoznawcze O. Mszana Dolna, Towarzystwo Polsko-Austriackie), Wkład ziemiaństwa w rozwój społecznoekonomiczny małych ośrodkóww latach 1918-1939 na przykładzie rodziny hr. Krasińskich w Mszanie Dolnej

PANEL 12. Wokół dworu i rodziny cz. 2

10:25 Michał Kańkowski (Biłgorajskie Towarzystwo Regionalne, Uniwersytet Jagielloński), Ordynacki folwark Kiełczewskich w Soli do 1945 roku
10:45 dr Anna Ziemlewska (Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie), Pod opieką włoskiej rodziny królewskiej – Wilanów w czasie II wojny światowej
11:05 dr Michał Antonowicz, dr Marek Rubnikowicz, dr Tomasz Żuchowski (Kujawsko-Pomorskie Centrum Dziedzictwa w Toruniu), Losy kolekcji Sczanieckich z Nawry w latach II Rzeczypospolitej oraz w latach II wojny światowej
11:25 dr Piotr Szopa (Muzeum-Zamek w Łańcucie), Losy dworskich kolekcji w latach 1944-1945

– 11:45 – Przerwa

PANEL 13. Pomiędzy przetrwaniem i pracą na rzecz środowiska w latach II wojny światowej

12:00 prof. dr hab. Jerzy Gapys (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach), Działalność charytatywna (dobroczynna) ziemiaństwa polskiego w Generalnym Gubernatorstwie 1939-1945. Zarys problematyki badawczej
12:20 dr Łukasz Chrobak (IPN Rzeszów), Na rozdartej ziemi. Losy arystokracji i ziemiaństwa województwa lwowskiego podczas II wojny światowej – zarys problematyki
12:40 ks. prof. dr hab. Stanisław Nabywaniec (Uniwersytet Rzeszowski), Wojenne losy polskiej szlachty na przykładzie wybranych osób i rodów
13:00 o. dr hab. Andrzej Paweł Bieś, SJ, prof. UIK (Uniwersytet Ignatianum w Krakowie), Wojenny losy Chyrowiaków w korespondencji do o. Teofila Bzowskiego SJ. Przyczynek do obrazu ziemiańskiego (i postziemiańskiego) środowiska
– 13:20 – Dyskusja, Zakończenie konferencji

Tekst i grafika za: Instytut Pamięci Narodowej, Oddział w Rzeszowie