Pietro Tenerani, Biust portretowy Alfreda Józefa Potockiego (1822-1889). Zbiory Muzeum-Zamek w Łańcucie.
Pietro Tenerani, Biust portretowy Alfreda Józefa Potockiego, Zbiory Muzeum-Zamek w Łańcucie.
Pietro Tenerani, Biust portretowy Alfreda Józefa Potockiego, Zbiory Muzeum-Zamek w Łańcucie, sygnatura rzeźbiarza.
Pietro Tenerani sportretował również słynną z urody i swego urodzenia (była córką ks. Romana Sanguszki „Sybiraka”) dwudziestosześcioletnią hrabinę Alfredową. Biusty małżonków stanowią do siebie pendant. Rzeźbiarz inaczej opracował jednak ich podstawy - przy biuście hrabiego składa się z ona dwóch prostopadłościennych płyt; surowo opracowana jest także dolna krawędź i boki tego popiersia w przeciwieństwie do mającego miękką linię uzyskaną poprzez zawiązaną w węzeł tkaninę i bardziej finezyjną podstawę w popiersiu hrabiny - co było zresztą charakterystyczne dla damskich popiersi Teneraniego.
Popiersia Alfredostwa Potockich dłuta Teneraniego na fotografiach z międzywojnia XX wieku z Arch. MZŁ
W zamku łańcuckim popiersie Alfreda Józefa ustawione zostało wraz z biustem żony w Galerii Rzeźb i dopisane w roku 1858 do inwentarza łańcuckiego z lat 1854/55 a następnie odnotowane w kolejnym spisanym w roku 1862, jeszcze za życia I ordynata Alfreda Potockiego, ojca Alfreda Józefa: „Biusta czyli popiersia z marmuru białego, większe familijne Potockich, to jest [...] hrabia Alfred syn i żona jego Maria z książąt Sanguszków”. W XX wieku znajdowały się, przeniesione tam przez III ordynata Romana Potockiego, w Korytarzu Białym na pierwszym piętrze, ustawione na kanelowanych półkolumnach w dwóch okiennych wnękach, odnotowane w inwentarzach łańcuckich z lat 1929 i 1932, gdzie zarejestrowane zostało także przez fotografie.
Korytarz Biały. Popiersie Alfreda Józefa, w dalekim planie popiersie Marii Potockiej. Po stronie przeciwnej szafy z serwisem chińskim Jana III. Fot. z lat. 30.XX wieku. Zb. NAC.
Oba biusty Alfredostwa Potockich ewakuowane zostały przez Alfreda Antoniego Potockiego w 1944 roku, kiedy zbliżał się do Łańcuta front sowiecki, do zachodniej Europy. Popiersie Alfreda Józefa trafiło do kolekcji bankiera Espirito Santo Silva, a następnie Rity Espitito Santo. Sprzedane na aukcji w Christie's 12 lipca 2021 roku w Londynie odkupione od pierwszego nabywcy przez polskiego kolekcjonera Pana Bartosza Roszaka, od którego we wrześniu 2022 roku zakupione zostało do zbiorów Muzeum-Zamek w Łańcucie.
Portretowe popiersie Alfreda Józefa Potockiego należy do nielicznych nabytych przez Muzeum dzieł sztuki historycznie związanych z łańcucką rezydencją Potockich, stąd jego pozyskanie stanowi niezwykły sukces, tym bardziej że ewakuowane przez ostatniego ordynata pod koniec II wojny obiekty łańcuckie uległy rozproszeniu i część z nich poprzez rynek antykwaryczny trafiła do muzeów i prywatnych kolekcji. Ze względu na prowadzone przez Muzeum-Zamek w Łańcucie prace badawcze i kwerendy w kolekcjach i na antykwarycznym rynku zmierzające do przywrócenia historycznego urządzenia wnętrz ekspozycyjnych, jest wyjątkowym nabytkiem - nie tylko ze względu na swą wartość artystyczną oraz historyczny związek z zamkiem ale na fakt, pierwszoplanowej roli jaką pełniło ono, wraz z biustem żony, pośród dzieł zgromadzonych w Korytarzu Białym przed rokiem 1944. Pozwoli to na spektakularne odtworzenie części wyposażenia Korytarza Białego (jako pierwszy etap rekonstrukcji historycznej tego wnętrza) tym bardziej, że jako depozyt znajduje się już w muzeum łańcuckim, wspomniane popiersie Marii z Sanguszków Alfredowej Potockiej, stanowiące do niego pendant i wraz z nim znajdujące się do 1944 roku w Białym Korytarzu.
Biust portretowy Marii z Sanguszków Alfredowej Potockiej (1830-1903), dłuta Pietro Teneraniego. Zb. Fundacji im. Ciechanowieckich, depozyt w Muzeum-Zamek w Łańcucie.
Popiersie Marii Potockiej (bez zachowanej podstawy) zostało zakupione w latach 70. XX wieku, przez Andrzeja Ciechanowieckiego i włączone do Fundacji im. Ciechanowieckich w Zamku Królewskim w Warszawie, przekazane w długoterminowy depozyt do Muzeum-Zamek w Łańcucie w roku 2016. Ustawione w Salonie Apartamentu Paradnego trafi po koniecznych pracach adaptacyjnych wraz z biustem Alfreda Józefa do Korytarza Białego.
Francesco Gaj, Portret Pietro Teneraniego,1869, fragm. Domena publiczna.
Twórca popiersia Alfreda Józefa Potockiego Pietro Tenerani (1789-1869) to włoski rzeźbiarz, słynący z biegłości technicznej, jeden z najbardziej wyrafinowanych i znanych przedstawicieli realizmu i puryzmu, którego manifestu był współtwórcą. Wykształcony w Akademii Sztuk Pięknych w Carrarze, w 1814 roku wstąpił do pracowni słynnego duńskiego rzeźbiarza Bertela Thorvaldsena w Rzymie, którego był ulubionym uczniem i współpracownikiem; swoje umiejętności doskonalił także u Antonio Canovy. Jego dzieła, inspirowane purystyczną idealizacją, były zamawiane przez prestiżowych kolekcjonerów na całym świecie: ks. Mikołaja Esterházy, wlk. ks. Aleksandra czy królową Wiktorię. Jego najwybitniejszym i najsłynniejszym dziełem jest grobowiec papieża Piusa VIII w bazylice watykańskiej. Stworzył także liczne portretowe biusty min. papieży: Piusa VIII, Grzegorza XVI i Piusa IX, poza tym ks. Reichstadtu, Simona Bolivara, cesarzowej meksykańskiej Charlotty. Jest także twórcą popiersi Polaków - oprócz ordynatostwa Potockich, rodzeństwa Branickich: Ksawerego, Zofii Odescalchi i Elizy Krasińskiej oraz Zygmunta Krasińskiego męża Elizy a także Bolesława Potockiego, Genowefy Pusłowskiej czy Tadeusza Dernałowicza. Jego prace znajdują się w najważniejszych włoskich i światowych muzeach, min w National Gallery of Modern Art, w Narodowej Galerii Sztuki Nowoczesnej w Rzymie, w Galeria Pitti we Florencji, w Ermitażu w Petersburgu. Bogata kolekcja odlewów gipsowych Teneraniego przechowywana jest w Museo di Roma.
W Polsce poza Łańcutem portretowe popiersia dłuta Teneraniego znajdują się w Muzeum Narodowym w Warszawie, w Pałacu w Wilanowie, w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
Aldona Cholewianka-Kruszyńska
Kurator Zbiorów i Ekspozycji Historycznych