„Autoportret przy sztaludze” Sofonisby Anguissoli

Badania obrazu z kolekcji Muzeum - Zamku w Łańcucie

Obraz „Autoportret przy sztaludze” pędzla Sofonisby Anguissoli jest jednym z najcenniejszych i najstarszych obrazów z kolekcji Muzeum ˗ Zamku w Łańcucie. Dzieło sztuki było wielokrotnie wypożyczane na międzynarodowe wystawy w Europie oraz Stanach Zjednoczonych. Obecnie muzeum eksponuje obraz w Korytarzu Czerwonym na pierwszym piętrze wschodniego skrzydła rezydencji. Prawdopodobnie lokalizacja dzieła nie zmienia się od początku jego obecności w zamku.

W obraz „Autoportret przy sztalugach” Sofonisby Anguissoli ingerowano co najmniej trzykrotnie. Wynika to z zapisów w dokumentacjach konserwatorskich z 1964 oraz z 1994 roku. Aby dowiedzieć się więcej o tych działaniach, podjęto decyzję o nieinwazyjnym zbadaniu obrazu.

Z uwagi na to, że Muzeum – Zamek w Łańcucie nie posiadało szczegółowych informacji dotyczących techniki i technologii obrazu oraz innych ingerencji konserwatorskich, zdecydowano się aplikować na 5-ty konkurs wniosków do Infrastruktury Badawczej Polskiego Konsorcjum Dla Badań Nad Dziedzictwem Kulturowym E-RHIS.PL (European Research Infrastructure for Heritage Science). W roku 2021 Muzeum – Zamek w Łańcucie rozpoczęło pracę nad projektem: Badania obrazu Sofonisby Anguissoli „Autoportret przy sztaludze”.

W ramach projektu wykonano badania w Laboratorium Analiz i Nieniszczących Badań Obiektów Zabytkowych Muzeum Narodowego w Krakowie oraz  w Interdyscyplinarnym Centrum Nowoczesnych Technologii UMK w Toruniu.

Wyniki badań zostaną zaprezentowane na ekspozycji I piętra Zamku w dniach 04.09 – 31.11.2023 r. Wstęp w cenie biletu, zapraszamy.

HISTORIA OBRAZU „AUTOPORTRET PRZY SZTALUDZE”

W Muzeum-Zamek w Łańcucie znajduje się „Autoportret przy sztalugach” Sofonisby Anguissoli, datowany na lata 1554-1556. Najprawdopodobniej trafił do zamku w II połowie XVIII wieku za sprawą księżnej Izabelli Lubomirskiej, zakupiony przez nią w czasie jednej ze swoich podróży po Europie.  Księżna znana ze swego doskonałego gustu i smaku, wspierana dodatkowo przez zięcia Stanisława Kostkę Potockiego, chętnie kupowała dzieła sztuki, tworząc swoją kolekcję. Kiedy łańcucki zamek został wybrany na jej główną rezydencję po rozbiorach Polski, zebrała tu wszystkie cenne dzieła ze swoich pałaców. Pierwsza wzmianka o portrecie Sofonisby pojawiła się w inwentarzach z 1862 roku i obecność tego obrazu w Zamku nie zmienia się przez następne pokolenia. 23 lipca 1944 roku Łańcut ostatni właściciel opuścił posiadłość, zabierając ze sobą wiele dzieł zgromadzonych przez lata w Zamku, jednakże obraz Sofonisby pozostał nie tknięty.

OPIS OBRAZU

W obrazie „Autoportret przy sztalugach” Sofonisba Anguissola przedstawiła się jako malarka przy pracy. Około dwudziestoletnia wówczas artystka znajduje się po prawej stronie od osi obrazu, w ujęciu ¾. Twarz i spojrzenie kieruje w stronę widza. Jej ręce skierowane są
w stronę obrazu na sztaludze po lewej stronie kompozycji. W jednej dłoni Sofonisba trzyma pędzel, w drugiej laskę malarską - na niej może oprzeć rękę którą maluje, nie rozcierając już wcześniej położonych farb. Na sztaludze leżą dodatkowo kolejne atrybuty: dwa pędzle (szerszy i cienki), szpachelka malarska oraz paleta, na której znajdują się farby: biała, czerwona, karminowa, ugrowa, brązowa, zielonkawobrązowa i czarna.

Twarz artystki jest krągła, delikatna, o jasnej i lekko zaróżowionej karnacji. Duże szare oczy o spokojnym spojrzeniu oraz brak uśmiechu mówią o Sofonisbie, jako osobie pewnej siebie i świadomej swojego talentu. Ubrana jest w skromną, ciemną suknię ozdobioną białą koronkową riuszką przy kołnierzyku i mankietach.

Na sztaludze znajduje się prostokątny obraz z przedstawieniem Madonny
z Dzieciątkiem.

Tło ciemnozielone o jednolitym tonie, lekko rozjaśnione po prawej stronie przy głowie artystki.

ARTYSTKA SOFONISBA ANGUISSOLA

Sofonisba Anguissola urodziła się w 1532 roku w Cremonie, jako najstarsza córka Bianci Ponzoni i Amilcare’a Anguissoli. Jej względnie niezamożna rodzina dopilnowała, aby otrzymała odpowiednie wykształcenie. Sofonisba od młodości interesowała się naukami humanistycznymi oraz sztukami pięknymi, a jej talent został dostrzeżony. W roku 1546 jej pierwszym nauczycielem był Bernardino Campi, a po trzech latach Bernardino Gatti zwany il Sojaro. Początkowo Sofonisba malowała małe obrazy religijne, ale szybko zauważono, że jest świetną portrecistką. Świadczyły tym nie tylko pochwały kremońskiego środowiska humanistycznego, ale również korespondencja jej ojca z Michałem Aniołem.

Nie miała jeszcze trzydziestu lat, kiedy została sławna jako nadworna portrecistka króla Hiszpanii Filipa II. Po krótkim pobycie w Mediolanie, w roku 1559 Sofonisba przybyła na dwór w Madrycie, jako szczególna dama dworu. Nie tylko w roli osobistej malarki rodziny królewskiej, ale również jako towarzyszka i nauczycielka królowej Hiszpanii Elżbiety de Valois. W trakcie jej długiego i pracowitego życia mieszkała i pracowała w Palermo (1573 – 1579), krótko w Pizie (1579 – 1580), następnie w Genui (1580 – 1615), by na koniec wrócić do Palermo (1615 – 1625). Była zamężna dwukrotnie, najpierw z Sycylijczykiem Fabrizio de Moncadą a następnie z  Oraziem Lommellinem. Pod koniec życia odwiedził ją młody Antonio Van Dyck, otrzymując od niej wskazówki dotyczące malowania portretów. Zmarła w wieku około 93 lat. Pogrzeb odbył się 16 listopada 1625 roku w kościele San Giorgio dei Genovesi. W setną rocznicę urodzin Sofonisby jej drugi mąż zlecił wykonanie płyty pamiątkowej, umieszczonej w kościele San Giorgio Dei Genovesi. Kazał napisać znamienne słowa na nagrobku: „Mojej żonie… największej z kobiet w setną rocznicę jej urodzin”.

Literatura

1. Majewska-Maszkowska, Mecenat artystyczny Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej, Wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Warszawa 1976.

2. Pizzagalli, Sofonisba – Pierwsza Dama Malarstwa, wyd. Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2005.

3. Dokumentacja konserwatorska – Angusciola Sophonisba, Autorpotret, S.916, oprac. Ewa Nowatorska, dokumentacja fotograficzna – Jadwiga Kotzowa, Łańcut 1964.

4. Dokumentacja prac konserwatorskich – Angusciola Sophonisba, Autorpotret przy sztalugach, S.916, oprac. Bożena Rybkowska, Sławomir Jakubowski, dokumentacja fotograficzna Marek Kosiorowski, Łańcut 1994.

5. S. Lozano, Self – portrait at Easel, Sofonisba Anguissola. w: A Tale Of Two Woman Painters Sofonisba Anguissola and Lavina Fontana, edytor: Leticia Ruiz Gómez, Wyd. Museo Nacional del Prado, Madrid 2019.

6. Karta inwentaryzacyjna, Anguisciola Sohonisba, Autoportret przy sztalugach, Inwentarz MZŁ.

7. Karta merytoryczna obiektu, Anguisciola Sohonisba, Autoportret przy sztalugach, oprac. Wit Karol Wojtowicz, Łańcut 1981, Inwentarz MZŁ.

8. Wallis, Autoportret Sofonisby Anguisciola w Łańcucie, w: Muzeum i twórca, Warszawa 1969.

9. Kossakowska-Szanajca, B. Majewska-Maszkowska, Zamek w Łańcucie, Warszawa 1964.

10. Kutzner, A. Michnikowska, B. Wrońska, Sofonisba Anguissola Gra w szachy. Konserwacja i badania obrazu. [w:] Studia muzealne Muzeum Narodowe w Poznaniu, zeszyt XXIII, Poznań 2018.

LANBOZ:

QR Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu: